Klassiek is terug!

Om antwoord te kunnen geven op wat de aantrekkingskracht is van de klassiekers is het wellicht goed om te definiëren wat de term eigenlijk inhoudt. Een klassieker in wijn — net als in boeken, muziek of kunst — wordt naar mijn eigen inzicht bepaald door een combinatie van factoren: 1. Tijdloze kwaliteit 2. Herkenbare stijl 3. Historische waarde 4. Culturele invloed en 5. Brede waardering.
Ad 1. Bij tijdloze kwaliteit gaat het erom dat het gebied jaar in jaar uit wijnen van gemiddeld hoge kwaliteit voortbrengt en dat de wijnen bewezen beter worden met de jaren. Denk aan Bordeaux: zelfs in matige jaren blijven veel wijnen goed.
Ad 2. Herkenbare stijl: een klassieker heeft vaak een eigen, duidelijke identiteit — bijvoorbeeld de frisse mineraliteit van chablis of de krachtige tannine van een barolo. Zodra je het proeft, weet je in welke streek je zit.
Ad 3. En dan is er de historische waarde. Wijnstreken als Bourgogne of Chianti hebben al honderden jaren een wijnmaaktraditie. Deze lange historie draagt sterk bij aan de identiteit en reputatie van de streek en weegt mee in de beleving en waardering.
Ad 4. Sommige wijnen zijn verbonden met grote culturele of culinaire tradities — denk aan het drinken van champagne bij feestelijke gelegenheden, of een glas port bij de kaas tijdens een uitgebreid diner. Hierdoor groeien ze uit tot iconen.
Ad 5. En als laatste punt de brede waardering. Wijnliefhebbers, sommeliers en wijnmakers zijn het er min of meer over eens dat het gebied “groot” is. Het overstijgt modegrillen. Vaak kennen niet-wijnliefhebbers deze wijngebieden. 

Kort gezegd: een klassieker wordt niet alleen gemaakt door hoe de wijn smáákt, maar ook door zijn verhaal, zijn betrouwbaarheid, zijn karakter en zijn plaats in onze cultuur.

Onnodig duur
Het lijkt op voorhand dus fantastisch om een klassieker te zijn, maar toch hadden deze gebieden het de laatste jaren –  en soms nog steeds – erg lastig. Een nieuwe generatie wijndrinkers diende zich aan en wilde zelf graag die magische wijnwereld ontdekken. Ze waren op voorhand minder geïnteresseerd in de wijnen die hun ouders altijd dronken en drinken. Ouderwets! Waarom blijven hangen in saaie wijngebieden als Bordeaux, Beaujolais, Elzas of Bourgogne? Die wijnen zijn saai, niet per se lekker en vaak onnodig duur. En op een bepaalde manier hadden ze nog best gelijk. Vanwege de bekendheid en het succes waren de wijnen inderdaad vaak duurder dan wijnen uit andere streken en bovendien waren nogal wat boeren gemakzuchtig geworden. Men was meer met verdienen bezig dan met excelleren. Rendementen in de wijngaard gingen omhoog en de kwaliteit omlaag. Naar binnen gericht had men niet of te laat door dat andere streken en landen zich in rap tempo wél aan het verbeteren waren, was men ervan overtuigd dat ze daar nooit een serieuze bedreiging voor hun status zouden vormen. Maar het tegendeel bleek waar. Vaak werden en worden de nieuwe streken ook nog eens minder belemmerd door strenge wijnwetgeving. Kortom, er werd in de klassieke gebieden te weinig geïnnoveerd en vooral vastgehouden aan de oude tradities. Streken als Bordeaux, Muscadet, Anjou, Elzas, Champagne, Bourgogne, Beaujolais, Châteauneuf-du-Pape, Rioja, Chianti, ze verloren allemaal aan populariteit en aanzien.

Tijdens de Bordeauxlessen die ik al 25 jaar op de Vinologenopleiding van de Wijnacademie geef, zag ik een kleine twintig jaar geleden in de klas de populariteit van het gebied afnemen. Hetzelfde gold voor de Bourgogne in de lessen van wijlen Gert Crum, liet hij me destijds weten. Maar toen al waren we ervan overtuigd dat dit van korte duur zou zijn. Kwaliteit komt altijd bovendrijven! En inderdaad, sinds enkele jaren zie ik het nu weer langzaam veranderen. Maar ook in de andere klassieke gebieden is er verandering zichtbaar. Net als dat de wijndrinkers niet hetzelfde wilden drinken als hun ouders, stond er een generatie jonge wijnmakers op die het anders – en in hun ogen beter – wilde doen dan hun ouders. Werd het wijnmaken maar al te vaak geleerd van vader en moeder op zoon en dochter, de nieuwe generatie ging studeren en werd goed opgeleid. En in plaats van direct op het familiedomein te gaan werken, werd er gereisd. Vaak naar hele andere gebieden en landen, tot aan de andere kant van de wereld toe. Op deze manier werd er hele nieuwe kennis vergaard. Bovendien ontstond er binnen de jonge generatie een grote behoefte om duurzaam te werken, wat ook om grote veranderingen en nieuwe kennis vroeg.

Stagnerende vooruitgang
Wanneer je dan met al die nieuw opgedane kennis kennis en vol ambitie aan de slag mag gaan op een plek waar de randvoorwaarden aan de basis ideaal zijn, dan kunnen er prachtige dingen gebeuren. En dat is iets wat we de laatste jaren overal om ons heen zien. Nu moet u vooral niet denken dat er in de klassieke gebieden lange tijd helemaal niets is gebeurd op het gebied van kwaliteit. Zeker niet, want ook daar zijn er altijd producenten geweest die wel degelijk voor kwaliteit zijn blijven gaan. Maar in gebieden met veel historie en tradities wordt de vooruitgang van de ene op de andere generatie soms ook bedoeld of onbedoeld tegengehouden. De dingen blijven doen zoals we ze altijd hebben gedaan, is een insteek die je in alle industrieën tegenkomt. Vooral in Italië en Spanje, zo is mijn gevoel, remde dit lange tijd de benodigde vooruitgang. En juist daardoor voelt de inhaalslag in deze landen ook zo sterk. Het Rioja van vandaag de dag vergeleken met dat van slechts vijftien jaar geleden, lijkt een andere wereld. En hetzelfde zien we in Chianti en Barolo.

De 45ste breedtegraad
In de klassieke gebieden is dus aan de basis een heel groot potentieel voor het maken van wijnen van hoge kwaliteit. Wijnen met herkenbaarheid, complexiteit, bewaarpotentieel en karakter. Klimaat, bodem en druif vormen een vrijwel ideale drie-eenheid met elkaar, met daaraan toegevoegd een zeer lange en diepgaande kennis van het terroir. Hier staan hoogwaardige druivenrassen aangeplant op de plekken waar ze in hun geheel – van suikers tot zuren, van pitjes tot schillen – tot perfecte rijpheid komen. Of zoals Peter Bruins, jarenlang gastheer en sommelier van Restaurant De Bokkedoorns, het zegt: “De kracht van deze wijnen is balans, doordrinkbaarheid, spanning en finesse.” Veel van deze ideale plekken liggen rond de 45ste breedtegraad, maar het zijn in ieder geval gematigde plekken, waar de druiven precies voldoende zon, warmte en regen krijgen om langzaam tot wasdom te komen. De ene druif heeft meer warmte en zon nodig dan de ander, maar al deze druiven vinden hun optimum op de plek waar ze staan aangeplant. Bruins is zelf opgegroeid met de klassiekers die, toen hij nog jong was, de wijnwereld domineerden, maar hij is van mening dat het wijnen zijn die je moet leren drinken en begrijpen. “Als liefhebber groei je ernaartoe. Misschien begin je met een Amerikaanse zinfandel; veel van alles, zwoel en lekker krachtig. Maar zodra je meer en langer proeft, ontdek je het raffinement van de klassiekers. Gewoon omdat de juiste druiven er op de juiste plekken staan. Ik denk dat je richting het einde van je leven de mooiste wijnen drinkt, en dat zijn de pinot noirs uit de Bourgogne,” aldus Bruins.

Wine-influencer en jonge hond Sjoerd Kist gooit het over een andere boeg: “Als we het over de klassiekers hebben, zijn dat voor mij wijnen die het beginpunt vormen om het grotere verhaal te kunnen begrijpen. Niet voor niets vind je over de hele wereld bordeauxblends, evenals syrah, chardonnay en pinot noir. Ze groeien overal, maar om ze echt te begrijpen, moet je weten waar ze vandaan komen, waar hun oorsprong ligt. En je moet begrijpen waarom ze daar zo smaken als ze smaken. Stel dat je wijn leert drinken met hippe natuurwijn, dan zie je toch door de bomen het bos niet meer? Maar let op: denk niet dat de klassieke gebieden zich laten beperken door tradities. Ook zij schuiven op naar wat de moderne consument wil: meer fruit en finesse, minder alcohol. Ook zij worden geholpen door nieuwe kennis en verbeterde technieken. Je ziet de stijl veranderen, maar dan wel binnen wat het terroir toestaat. Want dat is wat wijn zo mooi maakt: dat je kunt proeven waar hij vandaan komt.”

FOMO
De kracht van de klassiekers, het blijkt voor veel mensen een interessant onderwerp en iedereen heeft er ook een mening over. Daarom besluit ik om nog wat kenners om hun mening te vragen, zoals Pieter Smits van Rotisserie Rijsel. Pieter is van mening dat de waardering voor klassieke wijnen sterk samenhangt met de sociale omgeving waarin je opgroeit. “Onze smaak wordt bewust en onbewust gevoed door de groep waar we bij willen horen. Neem de huidige jongeren die zich op de natuurwijn storten. Soms lijkt het of ze niet met hun tong proeven maar met de behoefte om ergens bij te horen. Maar juist daarom is het belangrijk dat producenten uit de klassieke gebieden zich niet alleen richten op de oudere generaties, maar ook op jongere doelgroepen. Gerichte en eigentijdse marketing is essentieel om ook in de toekomst relevant te blijven.” Voor Margot Los van Café Parlotte is het een duidelijk verhaal: “Onze kaart is uitgebreid en gevarieerd, want kwaliteit vind je overal. Maar ik ben vooral gek op de klassiekers; bordeaux, bourgogne, champagne, barolo. Uiteindelijk denk ik dat de beste wijnen van de beste terroirs komen. En ook al zijn er best veel goeie nieuwkomers die soms ook een mooi terroir hebben, ik geloof er ook in dat je iets heel vaak moet doen om heel goed te zijn. In de klassieke gebieden heb je het over generaties aan kennis. Dat is niet zomaar in te halen.”

Wouter Aalst van De Paskamer houdt er zijn eigen interessante mening op na: hij ziet de klassiekers als clichés, en, voegt hij eraan toe: “Die zijn er niet voor niets.” Klassiekers vertegenwoordigen volgens Wouter het geijkte. “Daar zit ook een negatieve kant aan. Want bordeaux staat voor veel consumenten voor oud en belegen. Tegelijkertijd vormen ze een referentie om andere dingen tegen af te zetten. Bovendien geven klassiekers zekerheid; ze vertegenwoordigen een stijl en een kwaliteit. Als koper weet je min of meer waar je aan toe bent. En mensen hebben daar nu eenmaal behoefte aan. Misschien betaal je voor de klassiekers meer dan voor iets vergelijkbaars in kwaliteit uit een onbekende regio, maar dat geldt voor alles in het leven. Als je voor zekerheid gaat, betaal je extra. Ben je bereid risico te nemen, dan betaal je minder…”

Geboorteplek
Hoog tijd om onze wijnfilosoof Niek Beute (Café de Klepel) om zijn bescheiden mening te vragen. Niek komt meteen met een definitie over wat voor hem de klassiekers zijn: “Het gaat om oorsprongsplekken. De oorsprong van een druif, een visie, een cultuur. Klassiek is altijd een verbinding tussen natuur, cultuur en moment. Als een wijn aan die drie-eenheid uiting weet te geven, bereikt hij het niveau van kunst. Kijkend naar de oorsprongsplek van de druif, denk ik bijvoorbeeld aan chenin, die is diep verbonden met de Loire. Net zoals de nebbiolo dat is met Piemonte en pinot noir met de Bourgogne. Dat wil trouwens nooit zeggen dat pinot noir van een andere plek niet waanzinnige wijnen kan voortbrengen, maar die verbondenheid, die eenheid met zijn plek zal nooit hetzelfde zijn als op zijn geboorteplek. Als ik kijk naar cultuur, dan zie ik dat deze onderhevig is aan verandering. De Fransman van nu is niet die van gister. Voor de wijnmaker geldt hetzelfde. De betekenis die vijfentwintig jaar geleden aan de herkomst werd gegeven, is vandaag de dag anders. Dat komt door betere technieken, toegenomen kennis, verandering van klimaat, andere kloonsoorten en werkwijzen, en door de veranderde behoeften van de consument.

Na een korte adempauze gaat Niek verder: “Momentum is misschien het meest onderschatte element. De tijd die we aan wijn geven, aan de fles, de kelder, aan onszelf, om een wijn te laten zijn wie hij is. Dit staat los van lekker of niet lekker, van goed of slecht. Klassiekers zijn wijnen die zich niet meteen blootgeven, die ons dwingen om dieper in het glas te kijken, om net iets stiller en voorzichtiger te zijn, net iets langer de tijd te nemen om de wijn zich in alle glorie te laten ontvouwen. Dat is dus geen Kodakmoment, het is niet zo dat de wijn zijn hele verhaal al na één slok op tafel legt. Nee, het gaat erom dat je weet dat je bij iedere volgende slok, ieder glas, weer iets nieuws zal ervaren. Een grote klassieker hoeft niet te voldoen aan wat lekker is. Een wijn die lekker is, spreekt ons naar de mond, maar zal ons nooit roeren. Een grote klassieker herken je aan zijn natuur en cultuur en het moment zorgt ervoor dat we verrast worden door nieuwe inzichten van iets wat we dachten te begrijpen.”

Ronald Opten van Restaurant Bougainville heeft een wat nuchterdere kijk op zijn klassiekers: “De kracht van de klassiekers gaat om de verteerbaarheid. Het zijn wijnen die niet vermoeien. Natuurlijk zie je door klimaatverandering wat dingen opschuiven, en het alcoholgehalte toenemen. Maar vanwege de altijd aanwezige zuurgraad blijven de wijnen verteerbaarder dan die uit de nieuwe wereld. Het zorgt ervoor dat ze fijn combineren met gerechten. Ik zie ook dat de gasten graag voor de klassiekers kiezen. En als ze niet voor Europees kiezen gaat hun voorkeur vaak uit naar de koelere kustregio’s van bijvoorbeeld Zuid-Afrika, met die spanning en frisheid.”

Moderne klassiekers
Het gevoel dat meer mensen weer vaker klassiek drinken in het restaurant houden we nog even aan tegen culinair journalist Joël Broekaert. En ziet hij ook dat er weer meer klassieke gerechten op het menu staan in de hedendaagse keuken? Joël: “Ik zie zeker een toename van het type klassieke bistro, maar dan vooral qua look en feel; het meer ontspannen karakter, met linnen gedekte tafels of van dat damastpapier met tafelkleedklemmen. Maar de gerechten hebben vaak een moderne twist. Er lijkt vooral meer vraag naar dit soort plekken. Ze willen relaxter zitten en eten, en daarbij is dit type restaurant vaak net wat betaalbaarder. Mensen vinden het ook leuk om dingen met elkaar te delen, te proeven. Qua wijnen gebeurt in mijn ogen een beetje hetzelfde. Men neigt naar de klassiekers, maar net als in de keuken, mag het een moderne twist hebben. Noem het moderne klassiekers. Denk aan Jura, Loire, natuurwijn – maar dan wel de goede, zoals van Foillard of Lapière in de Beaujolais. Ik bespeur dus een hang naar klassiek, maar dan wel passend in deze tijd.”

Frisse energie
De vraag die ik me nu stel is waar deze huidige hang naar het klassieke vandaan komt? Wellicht voer voor psychologen, maar zou het kunnen komen door de vele onzekerheden waar wij momenteel dagelijks mee worden geconfronteerd? Dat we leven in een wereld die vroeger vrij simpel leek, maar inmiddels op nogal wat terreinen hevig ingewikkeld is geworden? Zoeken we naar vastigheid, dingen waar we op terug kunnen vallen, die bewezen goed zijn? Het zou zomaar kunnen. Eerlijk gezegd ben ik qua wijn zelf ook vrij klassiek opgevoed. Thuis kwam wijn uit Frankrijk en een deel van m’n opleiding genoot ik in Bordeaux. Toch zie ik op de meest uiteenlopende plekken prachtige wijnen geboren worden. Noem het de klassiekers van de toekomst; regio’s die traditie combineren met frisse energie en karakter. Die niet blind kopiëren van oude stijlen, maar iets eigens neerzetten, zoals de wijnen van de Etna, die uit Priorat, Swartland, Süd-Tirol of Mendoza. En er zijn er nog veel meer; gebieden waar bewezen zeer hoge kwaliteit gemaakt wordt. Wat dat aangaat is de wijnwereld volop in beweging, gebeuren er heel veel spannende dingen en worden we continu verrast. Maar als ik écht moet kiezen…