Als er één wijnland is waar een bij-zonder verhaal over te vertellen is, dan is het wel Duitsland. Waar na grote hoogte het dal misschien nog wel dieper was. Oorlogen, crisisjaren en wijnwetgeving lagen hieraan ten grondslag. Aan de kwaliteiten van de natuurlijke omstandigheden lag het niet. Die waren en zijn ongekend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in tijden dat veel wijnlanden en regio’s zichzelf opnieuw aan het uitvinden zijn, ook een land als Duitsland zijn kansen pakt. En hoe! Het lijkt wel of er een nieuwe generatie eindelijk heeft kunnen breken met het verleden, alle schroom van zich afschudt en het enorme potentieel dat zij in handen heeft ten volste wil benutten. De vooruitgang die hier vanaf het begin van de twintigste eeuw is geboekt is spectaculair! Alhoewel er zeker ook nog stappen te maken zijn.
De kwaliteit van Duitse wijn groeide sneller dan de reputatie en juist hierdoor zijn deze wijnen nog altijd heel betaalbaar
Wijnjournalist en Duitslandexpert
Tot aan het begin van de twintigste eeuw behoorden meerdere Duitse wijngaarden tot de beroemdste ter wereld. De wijnen die hier gemaakt werden – vooral zoete wijnen uit de Rheingau en Mosel – behoorden tot de meest gewilde en kostbare in de markt. Maar met de oorlogen en crisisjaren raakten deze – vaak steile en moeilijk bewerkbare – wijngaarden in verval en verwerd Duitsland tot een producent van middelmatige, veelal zoete wijnen. Dat was met name te danken aan een wijnwet uit 1971. Die had als uitgangspunt, dat wijn zoet moest zijn. De kwaliteit van de wijnen werd beoordeeld op het mostgewicht. Hoe hoger het restzoet in de wijn, hoe hoger het predicaat. Hier werden namen als Spätlese en Auslese aan gehangen. Maar omdat ze in die tijd vooral goedkoop moesten zijn, werden veel wijnen kunstmatig aangezoet, waarmee het kwaliteitsidee achter de wetgeving – die alleen Duitsland hanteerde – in het water viel. In de wet ontbrak het aan verdere kwalitatieve regels en ook was er geen rol voor bijzondere terroirs.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam er een tegenbeweging op gang, waarbij terroir de boventoon ging voeren en het individuele karakter van bijzondere wijngaarden belangrijk werd. Het maken van juist droge kwaliteitswijnen was het uitgangspunt. Begin jaren 2000 werkte een sinds 1910 bestaande club van de Duitse topproducenten, VDP (Verband Deutscher Prädikats- und Qualitätsweingüter) geheten, een classificatie van wijnen en wijngaarden uit. Deze classificatie laat zich goed vergelijken met het systeem in de Bourgogne: Gutswein – Bourgogne tout court | Ortswein – Bourgogne Village | Erste Lage – Premier Cru | Grosse Lage – Grand Cru. Alhoewel deze classificatie enkel geldt voor de momenteel ongeveer 200 leden, staat hij inmiddels ook model voor vele andere Duitse producenten die niet het mostgewicht, maar de herkomst centraal zetten.
Met al deze veranderingen begonnen de wijnen bij een groeiende groep liefhebbers onder de aandacht te komen. In eerste instantie waren het vooral de Duitse sommeliers die gek waren op de prachtige droge witte wijnen, veelal gemaakt van de nobele rieslingdruif. Die combineerde uitstekend met een internationale keuken die ook in Duitslands in opkomst was en waar zuurgraad en complexe smaken een belangrijke rol speelden. De vonk sloeg over naar de buitenlandse sommeliers en van daaruit naar de consument. Zag men twintig jaar geleden nauwelijks nog een Duitse wijn op de wijnkaart van een restaurant en ook zeer weinig rieslings, tegenwoordig is dat wel anders!
Een andere verandering is dat de rieslingdruif in Duitsland inmiddels wat minder dominant wordt. Er komt meer ruimte voor andere druiven, ook rode! Duitsland ontwikkelt zich zo steeds meer tot allround wijnland, dat volop concurreert met andere landen. Om meer gevoel bij alle veranderingen en mogelijkheden te krijgen, zocht ik contact met onze eigen Duitse producenten, benieuwd naar hun verhaal!
Sybille Kuntz
We beginnen het dichtst bij huis, in de Mosel bij Sybille Kuntz, in het plaatsje Lieser. De schitterende wijngaarden van Kuntz liggen op de steile (70% hellingshoek) grand cru akkers van Niederberg-Helden, met wijnstokken die bijna honderd jaar oud zijn. Sybille vertelt dat het aantal wijnproducenten in de Mosel de laatste decennia is afgenomen. De kleinere producenten en, zoals zij ze noemt, de hobby-wijnmakers zijn min of meer gestopt. De serieuze producenten hebben hierdoor verder kunnen groeien. Ook ziet ze dat er in de Mosel naast de riesling andere druiven worden aangeplant zoal pinot blanc, pinot gris, pinot noir, dunkelfelder, dornfelder, sauvignon en chardonnay. Overigens niet op haar domein, want voor Sybille geldt: Mosel is riesling en riesling is Mosel!
Mosel is riesling en riesling in Mosel
Natuurlijk wordt er ook stilgestaan bij de klimaatverandering die sinds twintig jaar echt voelbaar is. In de Mosel betekent dit vooral dat er met meer regelmaat topjaren worden gemaakt. Tegelijkertijd loert er ook gevaar, omdat het weerbeeld steeds extremer is: vaker storm, hagel en lange periodes van droogte. Met name de jongere wijnstokken lijden hier onder. Maakt ze in de kelder gebruik van nieuwe technieken? Ze antwoordt dat ze met de overgang naar biodynamische wijnbouw, ook in de kelder juist heel klassiek werkt, met spontane vergistingen en minimale interventie. Alles draait om gezonde druiven en daarna de natuur haar gang laten gaan. In de wijngaard is ze overgestapt op een andere snoeiwijze, van een enkele Cordon naar een enkele Guyot. Dat geeft haar een betere balans tussen bladoppervlak en de hoeveelheid trossen, met een betere rijpheid van de druiven tot gevolg.
Altenkirch
Iets zuidoostelijk van de Mosel, ligt – bescheiden in omvang maar groots in kwaliteit – de Rheingau. Hier werken wij al vele jaren met het uitstekende wijnhuis Altenkirch, met Jasper Bruysten als wijnmaker. De Rheingau bezit, net als de meeste Duitse wijnregio’s, een typisch ‘cool climate’ voor wijnbouw, waardoor witte druiven als de riesling hier de overhand hebben. Altenkirch is gelegen bij het dorpje Lorch, met steile wijngaarden aan de Rijn die hoofdzakelijk op het westen liggen en daardoor ook koeler zijn. In minder warme jaren was en is dit een nadeel, omdat de rijpheid minder makkelijk komt. Maar door de opwarming van de laatste twintig jaar is dit nadeel juist steeds vaker een voordeel. Jasper vertelt dat zij in vergelijking met andere producenten hun druiven langer kunnen laten hangen en een prachtige balans hebben met perfecte rijpheid, behoud van zuren en niet te hoge suikerwaarden. In de Rheingau is de rieslingdruif met 78% nog immer heel dominant, maar ook zien we steeds meer (12,5%) spätburguder (pinot noir), waar ook Jasper verzot op is.
Met de opkomst van Duitse riesling, steeg ook de vraag naar frisse, levendige witte wijn
Nu de jaren steeds warmer en droger worden, experimenteert hij ook met druiven als sauvignon blanc en cabernet franc. Hij is zeer benieuwd hoe ze het hier op de leistenen bodems gaan doen.
Katharina Wechsler
Direct ten zuiden van de Rheingau bevindt zich het gebied Rheinhessen, dat zo’n dertig jaar geleden de grote producent was van goedkope Duitse bulkwijnen. Als er ergens veel is gebeurd, is het hier! Katharina Wechsler is een van de ‘new kids on the block’, hoogopgeleid, met een gedegen ervaring en barstensvol ambitie. Als kind van Rheinhessen vertelt ze over de omslag in de jaren negentig, toen getalenteerde wijnmakers overstapten van zoete naar droge wijn en de focus op terroir kwam te liggen. Het was vooral Klaus-Peter Keller die liet zien wat er in deze regio mogelijk was en Rheinhessen écht op de kaart zette. Niet voor niets liep Katharina bij Keller stage. Ze leerde er vooral over de verfijning en elegantie die de kalkstenen bodems brengen en die heerlijke puurheid en frisheid die de wijnen bezitten. De emancipatie die het gebied onderging maakte Katharina ook persoonlijk mee als kind van boeren met een gemengd bedrijf. De aandacht ging vooral uit naar andere gewassen en de wijn werd in bulk verkocht. Hoe zoeter de wijn, hoe meer hij opleverde. De familie maalde niet om de paar topwijngaarden die ze bezat.
Katharina had echter andere ideeën. Zij vertelde haar ouders in 2009 dat zij de wijngaarden wilde overnemen en zelf wijn wilde maken, haar ouders stemden daar mee in. Ze koos daarbij voor handwerk in de wijngaard, het terugbrengen van het aantal druivensoorten en een biologische werkwijze. “Door het opwarmen van de aarde begint het seizoen vroeger en is er meer risico op vorst. Ook is er vaker storm en zijn de zomers droger. Ik wilde de wijngaard sterker maken, meer zelfherstellend vermogen geven. Een goede biodiversiteit speelt daar een belangrijke rol bij.” Onlangs ging Katharina nog een stapje verder door over te stappen naar een biodynamische aanpak. Haar wens is om levendige, frisse wijnen te maken, zonder een hoog alcoholpercentage, maar wel met diepgang en mineraliteit.
Gut Hermannsberg
Ten westen van Rheinhessen ligt de Nahe. Het gebied is ondanks de aanwezigheid van enkele topproducenten niet heel erg bekend. Het is ook het gebied dat in Duitsland misschien wel het meest heeft geprofiteerd van de opwarming van de aarde. Was het een generatie geleden lastig om met regelmaat droge riesling te maken van topniveau, vandaag de dag gebeurt dit vrijwel ieder jaar. Niet voor niets werd Gut Hermannsberg toegelaten tot de VDP en werden alle wijngaarden geclassificeerd als Grosse Lagen, oftewel Grand Cru. Het gebied beschikt over complexe geologische en klimatologische omstandigheden. Daarom kiest iedere boer voor een eigen aanpak, en is er van wijngaard tot wijngaard een groot verschil in stijl en expressie merkbaar. Het maakt dit gebied complex, maar ook zeer interessant. Wijnen met een grote persoonlijkheid!
