Dit moet iets te maken hebben met de menselijke kant achter dit type bedrijf. Ze krijgen letterlijk een gezicht. Het feit dat de verschillende generaties elkaar opvolgen, van elkaar leren en zich iedere keer moeiteloos lijken aan te passen aan veranderende tijden is ronduit inspirerend. De foto’s uit de oude doos, de anekdotes over het verleden, ze dragen hier allemaal aan bij. Ik blader weer eens door de zwart-witfoto’s in het archief van Okhuysen en zie oude heren in keurig driedelig pak gekleed, hoeden hangen aan de kapstok, in de ene hand een wijnglas en in de andere een pijp of sigaret. Met Herman Okhuysen als stralend middelpunt. Het zijn foto’s van de feestelijkheden rondom ons honderdjarig bestaan, precies 55 jaar geleden.
Herman was de vierde en laatste generatie Okhuysen, maar had geen opvolging. Gelukkig werd het bedrijf voortgezet en bleef de familiale sfeer behouden. Met mezelf als tweede generatie Kat, al voel ik me op dit soort momenten ook een klein beetje een Okhuysen. Dat ik het bedrijf van mijn vader overnam, daar zat geen enkele druk achter. Het overkwam me. Maar om me heen merk ik dat mensen nu al bezig zijn met wie het bedrijf na mij gaat voortzetten. Wie van de drie kinderen die wij hebben, zal deze taak op zich nemen? Tijdens Proeven tussen de Stellingen beginnen, schijnbaar uit het niets, verschillende mensen er tegen me over. Een zeer gewaardeerde oude klant heeft drie van zijn kinderen meegenomen om te komen proeven. “De vierde generatie Houtzagers,” laat hij me weten. “Mijn omie was hier al een heel goede klant!” Maar vooral mijn vader, die natuurlijk even is komen buurten om producenten en oude klanten te spreken, krijgt de vraag meerdere malen. “Louis, zijn er al kleinkinderen die interesse in het bedrijf tonen?” Ik ben nog jong genoeg en ben zelf nauwelijks met die vraag bezig. En nog belangrijker: ik wil vooral dat mijn kinderen geen druk ervaren en zich tot niets verplicht voelen. Natuurlijk zou ik het leuk vinden, maar ze moeten vooral eerst zelf uitvinden wat ze willen worden als ze groot zijn. Druk werkt in mijn ogen sowieso niet.
Grote schoenen om te vullen
Maar hoe zit dat als je sinds 1481 van vader op zoon al wijn maakt, zoals dit bij de familie Chave uit Hermitage het geval is? Dan is het toch volstrekt onmogelijk om niet je vader op de volgen? En wat als de nieuwe generatie geen zoon is maar een dochter? Gelukkig zien we tegenwoordig vele dochters hun vader opvolgen. Maar een dikke dertig jaar geleden werden de Côte-Rôtiewijngaarden van Dervieux nog overgedaan aan schoonzoon René Rostaing en Ludivine Cadé bracht recenter als bruidsschat een mooi aantal hectare prachtige wijngaarden in bij de familie Dirler in de Elzas.
Even terugkomend bij Chave, Jean-Louis wel te verstaan. Deze begon al voor z’n dertigste verjaardag aan een levenswerk. Hij herstelde een verlaten, overwoekerde wijngaard, op een van de mooiste plekjes van Saint-Joseph, in oude glorie. Steen voor steen werden nieuwe terrassen aangelegd en wijngaardjes aangeplant. Hij was er samen met een groot team van werklui meer dan vijfentwintig jaar mee bezig. De investering moet gigantisch zijn geweest. Maar Chave vindt dat iedere gene-ratie een belangrijk project moet oppakken voor de generaties erna. Dat Jean-Louis ook nog eens jaren bezig is geweest met het vergroten van zijn ondergrondse vatenkelder en een geheel nieuwe vinificatiekelder, zouden we bijna vergeten. Maar hij laat dus heel wat na voor de kleine Louis of wellicht voor zijn dochter. Het zijn grote schoenen om te vullen en iets van druk is er waarschijnlijk over enkele jaren toch echt wel voelbaar.
Een sterk gevoel van heimat
Met Katharina Wechsler heb ik het er ook over. Zij ervoer helemaal geen druk. Haar ouders hadden een gemengd bedrijf, met daarbij ook wijngaarden. Prachtige wijngaarden zelfs, in Rheinhessen in Duitsland. Maar haar ouders waren meer gefocust op de andere gewassen, zoals suikerbiet. De wijn die ze produceerden werd in bulk verkocht. Haar vader was een lastige man om mee samen te werken en ook haar oudere broer en zus verlieten het bedrijf. Katharina studeerde politicologie en sociale wetenschappen en kwam uiteindelijk terecht in de tv-wereld. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan en na enkele jaren begon het toch te kriebelen. Ze omschrijft het als een sterk gevoel van heimat. Haar familie bezat het bedrijf immers al tweehonderd jaar en ook haar opa verkocht vroeger de wijn op fles, rechtstreeks aan particuliere klanten. Haar vader zag haar ideeën eigenlijk niet zitten, maar Katharina deed een studie wijnbouw, en liep verschillende wijnstages.
Op het familiedomein mocht ze in 2009 haar eigen tweeduizend liter vinifiëren. Een hoeveelheid van niets, maar ze kon in ieder geval laten zien wat ze in haar mars had en welke kant ze op wilde. Omdat er nog helemaal geen etiket bestond, kon ze helemaal haar eigen plan trekken en haar eigen smaak volgen. Ook was er nog geen sprake van klanten dus bedacht ze haar eigen marketing en promotie om de wijnen onder de aandacht te brengen. Zo gingen er veel flessen richting pers en journalisten, die heel positief op haar wijnen reageerden. Deze erkenning zorgde er ook voor dat haar vader wat meer open begon te staan voor wat zijn dochter deed. Toch moest ze meerdere jaren aan hem bewijzen dat ze een succesvol wijndomein kon leiden. In 2017 werd het Weingut dan toch eindelijk aan haar overgedaan. Geheel volgens de Duitse traditie bleven haar ouders op het domein wonen en betaalt zij hen een maandelijks bedrag. Maar vanaf dat moment kon ze eindelijk echt haar eigen koers gaan varen en ze stapte dan ook meteen over op een biologische en duurzame productie.
Viergangenlunch van oma
Ludivine Dirler vertelde me tijdens Proeven tussen de Stellingen dat haar schoonouders, inmiddels beiden in de tachtig, nog altijd op het domein wonen en het heerlijk vinden om een kleine rol op zich te nemen. Zo kookt haar schoonmoeder dagelijks een viergangenlunch voor het gezin, die zij met elkaar gebruiken. En schoonvader Jean-Pierre, die zelf vooral tuiniert, springt nog altijd graag bij waar nodig. Met veranderingen hebben ze vaak wel wat moeite; zo vonden ze de nieuwe etiketten, die Ludivine me vol trots laat zien, maar niets. Zelf woont Ludivine met haar gezin op enige afstand van het domein: “Het is belangrijk om ook zo nu en dan wat privacy met elkaar te hebben.”
Kerst na de oorlog
Birgit Braunstein uit het Neusiedlerseegebied in het Oostenrijks Burgenland heeft het vierhonderd jaar oude familiedomein al enige tijd geleden overgenomen. Haar voorvaderen hadden een gemengd bedrijf met dieren, fruitbomen, graan en wijnstokken. Ze waren geheel zelfvoorzienend. Birgit herinnert zich uit haar jeugd dat de kersenoogst altijd de eerste bron van inkomsten was van het jaar, daarna kwam het graan en uiteindelijk de druiven. Maar de wijnproductie was ook toen al het belangrijkste onderdeel. Haar grootvader verkocht zijn wijn aan de restaurants in de omgeving.
Hij vertelde haar eens een verhaal. Het was kerst, vlak na de oorlog. Het was een zware tijd en er was geen geld. Kerst zou niet gevierd kunnen worden, dus er waren ook geen cadeautjes voor de kinderen. Tot er een restaurateur met zijn paard en wagen, met daarop een leeg wijnvat, kwam voorrijden. Hij proefde de Blaufränkisch, die hij goed bevond en liet het vat vullen. Dit betekende inkomen voor enkele maanden én een kerstviering. “Het was een levenslesje van hem om mij te laten weten dat er altijd moeilijke tijden zullen zijn, maar dat er ook altijd een oplossing zal zijn, als je erin blijft geloven.” Haar grootvader werd 95 jaar oud, net als zijn vrouw. Zij zag haar man en twee zoons tijdens de oorlog naar het front vertrekken en moest het domein draaiende houden en ervoor zorgen dat er voldoende geld en eten was. Birgit: “Ze werd een voorbeeld voor onze familie en het zijn deze dingen die onze band met elkaar zo hecht maken. Nog altijd werken we als familie intensief samen. Zo hebben we naast het wijndomein dat ik run, ook een restaurant en een hotel, die door mijn familie worden gedraaid. We helpen elkaar allemaal.”
Een gevoel van verantwoordelijkheid
Birgit benadrukt dat een wijndomein een kapitaalintensieve activiteit is, waarvoor je veel grote investeringen moet doen met het oog op de toekomst. “We dragen een verantwoordelijkheid voor de volgende generatie. Op de korte termijn denken heeft geen zin. Als ik besluit een wijngaard opnieuw aan te planten, kost het jaren voordat je deze in gebruik kan nemen. De nieuwe generatie plukt daar letterlijk pas de vruchten van. Ook in de kelder zijn er regelmatig grote investeringen nodig, die over vele jaren afgeschreven moeten worden.
Daarnaast hebben we in deze tijden te maken met een extra risico: de natuur. De klimaatverandering wordt ons allergrootste probleem in de toekomst. Aan de ene kant hebben we steeds meer te maken met droogte en aan de andere kant met hagel en overstromingen. Dat vraagt om een verandering in ons gedrag en dat begint bij jezelf. Daarom heb ik persoonlijk in 2006 gekozen voor biodynamische wijnbouw, omdat het de natuur in balans brengt en de opwarming tegengaat. Alleen op deze wijze kan ik ervoor proberen te zorgen iets voor de volgende generaties achter te laten wat bijdraagt aan hun toekomst.”
Sociale werkplaats
Birgit prijst zichzelf zeer gelukkig dat ze twee zoons heeft die het wijndomein van haar gaan overnemen. Die bovendien een zelfde toekomst voor wijnbouw zien als zij. Inmiddels gaan ze met elkaar zelfs een stapje verder. Ze willen van het domein een sociale werkplaats maken, waar gehandicapten, werklozen en jonge mensen een werkplek kunnen krijgen. Ze deed hiervoor een opleiding tot Green CarTeacher, waarmee ze een certificaat voor het wijndomein kreeg voor Green Care Garden Farm. Hiermee start de toekomst voor haar en haar zoons eigenlijk pas echt. Daarnaast vindt Birgit het belangrijk dat ook haar partners voor een duurzame wereld staan en daar een serieuze bijdrage aan leveren.
Een ander bijzonder plekje is het Domaine des Jougla in het dorpje Prades sur Vernazobre, onder-deel van het herkomstgebied Saint-Chinian. Een dromerig plaatsje waar de tijd al enkele eeuwen stil lijkt te staan. Alexandre Jougla verzekert ons dat dit niet zo is. “Iedere generatie heeft te maken met zijn eigen uitdagingen. Onze familie maakt op deze zelfde plek al meer dan vier eeuwen wijn. Ook onze voorouders hebben zware tijden gekend. In het begin van de twintigste eeuw bijvoorbeeld, toen de druifluis alle wijngaarden in Frankrijk en andere Europese landen verwoestte. Daarna kwamen de crisisjaren en een wereldoorlog, wat zich daarna herhaalde. Hele pijnlijke tijden waren dat, met grote armoede. Toch is het domein blijven bestaan. Dat zal veel van onze voorouders hebben gevergd, maar tegelijkertijd leefden we van het land. Het is prachtig om je te realiseren dat de olijven die we jaarlijks oogsten, komen van olijfbomen die door vele generaties voor ons ook zijn gebruikt. Het geeft ons een bepaald gevoel van dankbaarheid, maar ook nederigheid. Het maakt dat we met extra veel respect met het land omgaan en graag oude tradities in ere houden.
Tegelijkertijd proberen we een modern wijnbedrijf te zijn en mee te gaan met de tijd. Zowel in de wijngaard, waar we nu volledig biologisch werken, als in de kelder, waar we meer zoeken naar elegantie in plaats van kracht. Mijn zus is echt in de voetsporen van mijn vader getreden en is onze wijnmaakster. Dat doet ze geweldig. Zelf wilde ik in eerste instantie niet op het domein werken. Ik wilde mezelf ontplooien en ging andere dingen doen. Maar toch kwam ook bij mij opeens die behoefte om bij m’n familie te zijn en een bijdrage te leveren aan het succesvol voortzetten van onze lange familiehistorie.
De uitdagingen waar wij mee te maken hebben? Dat is toch echt als allereerste de klimaatverandering. We hebben de laatste jaren keer op keer te lijden gehad van dingen als hagel, vorst – en dat in Zuid-Frankrijk! – en droogte. Het baart ons grote zorgen. En dan was er natuurlijk het fenomeen COVID, waardoor we vaak minder personeel hadden, niet naar beurzen konden en restaurants dicht waren. De verkoop liep fors terug. Maar net als onze voorouders zullen we ook hier doorheen komen en richten we ons vooral op de toekomst!”
Naast de eigen kinderen, zijn er natuurlijk ook de schoondochters en -zonen. Ook die spelen een rol in de toekomst van het bedrijf. Zo ruilde Marie Chartier een bruisend bestaan in Nantes in voor een leven in Muscadet. Met al haar energie bracht ze een nieuwe dynamiek binnen het familiedomein Luneau-Papin, dat sindsdien furore maakt. Het is prachtig en ook interessant om te zien en te voelen hoezeer al deze producenten hechten aan de plek waar ze bijna letterlijk geworteld zijn. Feitelijk zijn ze onderdeel van de terroir. Een belangrijk onderdeel zelfs. Door al die jaren van samenwerken, ontstaan er ook intense vriendschappen en oprechte interesse in elkaars bezigheden. Niet voor niets wordt er bij veel van onze bezoe-ken allereerst gevraagd hoe het met mijn ouders gaat en met mijn eigen gezin. De oude en nieuwe generaties komen altijd even een kijkje nemen en handen schudden. Het geeft een warm gevoel en is een van de mooiste onderdelen van mijn vak.
